SOALAN 20
BINCANGKAN ASPEK-ASPEK
PERUBAHAN POLITIK DAN BUDAYA YANG DILAKUKAN OLEH INGGERIS DAN PENERIMAAN ORANG
MELAYU TERHADAP PERUBAHAN TERSEBUT.
SUHANA BINTI SULOR
NADIAH BINTI SADALI
Penguasaan Inggeris di Negeri-negeri
Melayu telah membawa pelbagai perubahan dalam masyarakat tempatan. Masyarakat Melayu yang pada awalnya
menguasai struktur masyarakat, ekonomi dan sosio-politik tempatan telah
mendapat saingan sengit daripada penjajah Inggeris. Dalam masa yang sama kehadiran pihak British telah menyebabkan beberapa
pengubahsuaian telah dilakukan kepada sistem pentadbiran, undang-undang, adat
dan pendidikan di Tanah Melayu.
Dari segi aspek-aspek perubahan politik,penjajah
Inggeris telah melaksanakan perubahan dalam sistem pentadbiran di negeri-negeri
di Tanah Melayu, terutamanya selepas pelaksanaan sistem Residen. Pada awalnya, sistem Residen telah diperkenalkan oleh British di
Perak pada tahun 1874 berikutan termeterainya Perjanjian Pangkor. Sistem
Residen kemudiannya diperkenalkan di Selangor pada tahun 1875, di Pahang pada
tahun 1888 dan di Negeri Sembilan pada tahun 1889.
Sistem Residen yang diperkenalkan oleh British
merupakan satu bentuk pentadbiran British yang dinamakan sebagai sistem
pemerintahan tidak langsung di negeri-negeri Melayu. Mengikut sistem ini, Residen British yang dilantik
menjadi penasihat kepada sultan-sultan Melayu dalam urusan pentadbiran negeri
kecuali hal-hal yang berkaitan dengan adat-adat istiadat Melayu dan agama Islam. Kuasa
melaksanakan pentadbiran negeri sebenarnya terletak di tangan Residen British
tetapi mereka bertindak atas nama sultan-sultan negeri
Tanah Melayu. Ini kerana nasihat-nasihat yang diberikan oleh
Residen British hendaklah diterima oleh sultan-sultan melayu kecuali yang
menyentuh adat istiadat dan agama Islam. Residen British diberi
tanggungjawab sepenuhnya terhadap pentadbiran am negeri dan segala urusan
pentadbiran. Kutipan cukai dan kawalan keatas semua hasil
negeri adalah dibawah kuasa Residen British. Raja-raja
Melayu terpaksa patuh kepada nasihat Residen yang bertanggungjawab kepada
Residen-Jeneral iaitu Gabenor Negeri-negeri Selat. Melalui
pemerintahan secara tidak langsung ini British telah memperkenalkan perubahan
secara ansur-ansur melalui institusi-institusi politik yang wujud pada masa
itu.
Satu perubahan penting yang berlaku di
negeri-negeri Melayu selepas sistem Residen diperkenalkan ialah penubuhan
Majlis Mesyuarat Negeri. Majlis ini adalah untuk
membincangkan perkara-perkara penting yang melibatkan pentadbiran negeri.
Pada mulanya ia ditubuhkan yang ditugaskan untuk membuat undang-undang, menjadi
mahkamah rayuan yang tertinggi dan badan kerajaan utama yang menguruskan perubahan dalam
struktur cukai, pencen kepada orang melayu dan perkara-perkara mengenai
pelantikan ketua tempatan, pegawai kerajaan dan kadi. Keanggotaan Majlis
Mesyuarat Negeri ini terdiri daripada sultan sebagai ketua, Residen British,
dua belas orang pembesar dan seorang wakil masyarakat Cina.Residen yang menyediakan agenda mesyuarat, melantik ahli-ahli Majlis
yang diluluskan oleh Gabenor.Sultan secara rasmi mengesahkan perlantikan
itu.Ini menunjukkan bahawa kedudukan dan kuasa Sultan semakin diketepikan kerana Majlis Negeri ini
yang sepatutnya membincangkan hal perundangan negeri tidak berfungsi. Akhirnya Majlis hanya berfungsi meluluskan keputusan yang sudah
dibuat, bermakna Sultan sendiri tidak mempunyai suara langsung dalam Majlis
ini. Bidang kuasa seorang Residen bukan lagi hanya
menasihati tetapi lebih kepada memerintah dengan hak kuasa mentadbir.Kuasa
Sultan dan pembesar-pembesar daerah telah beralih tangan kepada Residen yang
sangat berkuasa itu.
Struktur
pentadbiran sistem Residen dipecahkan kepada empat peringkat iaitu Kampung,
Mukim, Daerah dan Negeri. Pentadbiran kampung diketuai
oleh Ketua Kampung, memainkan peranan membantu Inggeris menjalankan
arahan-arahan. Beliau dibekalkan dengan kuasa
kehakiman kerana Inggeris telah mewujudkan Mahkamah Ketua Kampung.
Mukim, iaitu gabungan beberapa kampung ditadbir oleh penghulu yang berkuasa ke
atas beberapa buah kampung.Peringkat Daerah pula ditadbir oleh Pemungut Cukai
dan Majistret atau Pegawai Daerah.Pentadbiran yang paling tinggi ialah Negeri,
pemerintahan dijalankan oleh Sultan dengan nasihat Residen.Pentadbiran
Residensi dijalankan secara berasingan antara negeri-negeri.Meskipun sistem
Residen ini dianggap sebagai sistem pemerintahan tidak langsung,tetapi
sebenarnya sedikit sangat panduan yang teraturdalam melaksanakan sistem itu.
Residen yang dilantik tidak mempunyai perintah dan peraturan yang jelas untuk memandu mereka dalam
melaksanakan sistem ini.Kejayaan seorang residen lebih banyak bergantung kepada
personaliti dan kemampuannya dalam mengendalikan hubungan dengan pemerintah
tempatan. Contohnya, kejayaan yang dicapai oleh Frank
Swettenham sebagai Residen Selangor dan Hugh Low di Perak dalam mentadbirkan
sebuah negeri yang dulunya kacau bilau menjadi sebuah negeri yang aman dan
makmur yang lebih banyak dipengaruhi oleh kemampuan dan kebolehan secara
peribadi. Sebaliknya, seorang Residen yang tidak dapat sesuaikan diri
dengan keadaan dan adat resam tempatan akan menemui
kegagalan sehingga membawa kepada kematian seperti yang terjadi kepada J.W.W
Birch.
Pembentukan
negeri-negeri Melayu Bersekutu untuk menggabungkan Perak, Selangor, Negeri
Sembilan dan Pahang bagi membentuk satu pemerintahan pusat. Di bawah sistem pentadbiran baru ini, Sultan menerima nasihat
British dalam melaksanakan pentadbiran negeri mereka kecuali hal-hal yang
berkaitan dengan adat istiadat Melayu dan agama Islam. bu negeri NNMB terletak di
Persidangan ini merupakan suatu acara rasmi tahunan
yang dihadiri oleh semua sultan di Negeri-negeri Melayu Bersekutu, ahli-ahli
Mesyuarat Negeri, pembesar-pembesar Melayu dan pegawai-pegawai British dengan
dipengerusikan oleh Pesuruhjaya Tinggi. Ia memberi
peluang kepada sultan-sultan, ahli-ahli Mesyuarat Negeri dan para pembesar
Melayu untuk menyuarakan pandangan mereka dengan bebas yang melibatkan
kepentingan bersama. Persetujuan dicapai sebulat suara dan
diserahkan kepada Majlis Mesyuarat Negeri untuk tindakan selanjutnya. Persidangan ini menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi
persidangan. British menggunakan tulisan jawa dalam
urusan surat-menyurat dengan Raja-raja dan pembesar, untuk memastikan raja-raja
dan pembesar-pembesar memahami arahan dan tindakan yang harus dijalankan.
DURBAR yang pertama diadakan di
Kuala Kangsar, Perak pada tahun 1897.
Persidangan ini bersejarah kerana buat pertama kalinya
Raja-raja Melayu di keempat-empat negeri mengadakan pertemuan bersama. Persidangan kedua diadakan di
Desentralisasi ialah proses pengagihan kuasa
pentadbiran, perundangan dan kewangan dari peringkat kerajaan persekutuan
kepada kerajaan negeri di NNMB. Ia bertujuan untuk
meningkatkan semula kuasa sultan dan negeri yang telah merosot serta
mengurangkan pemusatan kuasa ditangan Residen Jeneral NNMB. Ia
dibentuk kerana penubuhan Persekutuan 1896 menyebabkan pemusatan kuasa yang
berlebihan kepada Residen Jeneral di Kuala Lumpur. Pada tahun 1909, ia bertujuan untuk melonggarkan kawalan yang luas dan ketat
Residen Jeneral dan kerajaan pusat keatas Majlis-majlis Mesyuarat Negeri dan
membahagikan kuasa atau fungsi-fungsi tertentu kepada kerajaan pusat dan
kerajaan negeri.
Ketika pemerintahan Sir Lawrence
Guillermafd, dsar ini lebih bertujuan melonggarkan pemusatan kuasa berlebihan
pada tangan Pesuruhjaya Tinggi (Singapura) ke atas Majlis-majlis Mesyuarat
Negeri. Oleh
kerana terdapat teguran dan seruan rasa tidak berpuas hati dikalangan
Sultan-sultan Melayu terhadap pelaksanaan Persekutuan 1896, tahun 1909. Usaha kearah desentralisasi dijalankan, tetapi kejujuran yang
dipamerkan oleh Sir John Anderson diragui. Akhirnya
usaha desentralisasi ini diteruskan secara berperingkat-peringkat semasa Sir
Lawrence Guillermard dan Sir Cecil Clementi. Proses ini dipercepatkan
pada tahun 1930-an. Namun dasar desentralisasi ini tergendala seketika apabila
Jepun menyerang Tanah Melayu.
Antara aspek-aspek perubahan budaya
yang dilakukan oleh Inggeris ialah penghapusan sistem perhambaan. Golongan hamba merupakan golongan
yang paling rendah di dalam susun lapis masyarakat. Hamba
berperanan menyumbangkan tenaga untuk menambahkan harta tuannya. Mereka juga merupakan pegawai kepada tuannya dan menjadi faktor
yang melambangkan ketinggian status orang yang memilikinya. Oleh itu, apabila seseorang itu mempunyai lebih ramai hamba, maka
lebih tinggilah taraf sosialnya sebagai seorang anggota masyarakat dan dapat
mengukuhkan kedudukan ekonomi tuannya. Bagi masyarakat
Melayu tradisional sumber-sumber ekonomi kepada Sultan dan Pembesar. Martabat dan kedudukan sultan serta pembesar digambarkan dengan
pemilikan hamba abdi.
Aspek perubahan budaya yang lain
ialah penghapusan sistem kerah. Sistem kerah merupakan sistem
buruh paksa yang dilakukan di negeri-negeri Melayu sebelum kedatangan kuasa
Barat. Dalam sistem kerah, rakyat disuruh membaiki
jalan, membina tembok, masjid, parit, benteng pertahanan, membersih sungai dan
sebagainya. Ketika perang, tenaga rakyat dikerah untuk
membuat persediaan dan kelengkapan peperangan dengan perbelanjaan yang paling
rendah. Rakyat yang menjalankan kerja kerah terpaksa
menyara diri sendiri. Selepas kedatangan British,
pembesar dilarang menggunakan tenaga manusia bagi kerja-kerja peribadi ataupun
kerajaan.
Selain itu, pihak British melakukan
perubahan dalam aspek budaya dari segi perlantikan Sultan. Contohnya, campurtangan British
dalam perlantikan Sultan Abdullah yang tidak dipersetujui oleh kebanyakkan
pembesar Perak. Berdasarkan adat Melayu, Sultan Perak
mestilah dipilih oleh pembesar. Sir Andrew Clarke
telah melantik Raja Abdullah sebagai sultan. Perlantikan
Raja Abdullah tidak disokong oleh alat-alat kebesaran Perak yang pada waktu itu
berada pada Sultan Ismail. Ini kerana terdapat dua orang Sultan di
Perak, Sultan Ismail yang dilantik oleh pembesar-pembesar Perak berserta
‘sokongan’ alat-alat kebesaran dan Sultan Abdullah yang hanya dilantik oleh
British.
Antara aspek-aspek
perubahan budaya yang dilakukan Inggeris ialah penghapusan amalan pungutan
cukai oleh Sultan dan pembesar yang telah dijalankan sejak turun-temurun.
Selain itu, penghapusan perhambaan, bagi masyarakat Melayu
tradisional sumber-sumber tenaga hamba abdi merupakan sumber ekonomi kepada
Sultan dan Pembesar. Martabat dan kedudukan Sultan
serta pembesar digambarkan dengan pemilikan hamba abdi. Penghapusan sistem kerah dimana pembesar dilarang menggunakan
tenaga manusia bagi kerja-kerja peribadi ataupun kerajaan. Campur tangan British
dalam perlantikan Sultan, contohnya perlantikan Sultan Abdullah yang tidak
dipersetujui oleh kebanyakan pembesar Perak.
Sebenarnya, orang
Melayu banyak menentang daripada menerima setiap perubahan yang dilakukan
British. Dari segi sosial, pembukaan petempatan dan
kawasan yang berpotensi dalam bidang ekonomi disebabkan oleh penghijrahan masuk
beramai-ramai buruh asing ke Tanah Melayu. Penghijrahan
ini berperanan penting dalam perkembangan negeri.
Punca orang Melayu menentang ialah kehilangan punca
pendapatan dan hak kekuasaan yang diwarisi turun-temurun. Ini berlaku di
Pahang, apabila British membentuk beberapa daerah dibawah pentadbiran Pemungut
Cukai dan Majistret, ini mengakibatkan kuasa para pembesar hilang kerana
British melarang mereka meneruskan peranan tradisi sebagai pemungut cukai dan
pentadbiran keadilan. Kebencian semakin memuncak dengan
kehadiran kaum
Penentangan wujud
disebabkan kemerosotan kuasa dan kedudukan kesan daripada perubahan pentadbiran
yang diperkenalkan British. Seperti di Kelantan, pembentukan jajahan dan
perlantikan Ketua Jajahan sebagai pentadbiran telah mengambil alih kuasa Engku Besar yang berkuasa
sebelum ini. Beliau juga dikenakan membayar cukai. Kekasaran dan ketidakcekapan pegawai yang bertugas serta denda yang
dikenakan terhadap mereka yang tidak membayar cukai pada masa yang ditetapkan menimbulkan
kemarahan masyarakat tempatan. Pihak British turut
memarahi dengan kata-kata kesat.
Di Sarawak, disebabkan oleh tidak
puas hati dengan pembatasan kuasa yang diterima oleh Gabenor Sarikei di Sungai Rajang iaitu Syarif Masahor.
Apabila kawasan Lembah Hilir Rajang diserah kepada James
Brooke dan mendirikan kubu Kanowit disepanjang Sungai Rajang. Rentap
juga menentang British kerana perubahan yang dilaksanakan iaitu penghapusan
perlanunan yang telah menjadi punca rezeki tradisi orang Iban dan amalan
pemburuan kepala orang Iban .
Di Sabah, Mat Salleh menentang
kerana tidak berpuas hati terhadap campur tangan Syarikat Berpiagam Borneo
Utara di kawasan beliau. Syarikat juga bertindak dengan menyerang dan
membakar perkampungan beliau.
British memperkenalkan
pelbagai bentuk perlembagaan yang mengakibatkan institusi-institusi Melayu
tradisional dan golongan intelektual mendapati peranan mereka semakin kecil
dalam hal ehwal kerajaan dan pentadbiran.
Secara kesimpulannya, perubahan
politik dan budaya yang dilakukan oleh pihak Inggeris tidak diterima sepenuhnya
oleh masyarakat Melayu terutamanya bagi golongan atasan seperti Sultan dan
Pembesar.Ini kerana mereka kehilangan banyak kuasa, pentadbiran British telah
memberi dimensi baru kepada sistem pentadbiran. Sungguhpun begitu, pentadbiran
ini memberikan peluang kepada pembesar tempatan mengetahui selok-belok
pentadbiran melalui penglibatan mereka dalam Majlis Mesyuarat Negeri